काठमाडौँ ।
नेपालको कृषियोग्य क्षेत्रमा विविधता छ । कृषिमा नयाँ सम्भावना र प्रयोग बढ्दै गए पनि नेपाली कृषि परम्परागत सोचबाट अझै माथि उठ्न सकेको छैन ।
उत्पादकत्व वृद्धिका लागि नयाँ प्रविधिमा अभ्यस्त हुन त जरुरी छ नै नयाँ खेती लगाउनु पनि लाभदायक हुन्छ । त्यसमध्ये एक हुनसक्छ, किबी खेती । पछिल्लो समय यो खेती एक महत्वपूर्ण विकल्पको रूपमा देखापरेको छ।
किबी, जसलाई अंग्रजीमा (Kiwi) भनिन्छ । चीन उत्पत्ति स्थल रहेको यो फल स्वादिष्ट र पोषिलो हुन्छ । पोषिलोसँगै आर्थिक रूपमा पनि लाभदायक हुने भएकाले यसतर्फ किसान आकर्षित हुन थालेका छन् ।
किबी निकै स्वादिलो हुन्छ । त्यति मात्रै होइन, यसमा स्वास्थ्यका लागि लाभकारी तत्वहरू पनि उत्तिकै पाइन्छ । यसमा भिटामिन ‘सी’, ‘ई’, ‘के’ र फाइबर उच्च मात्रामा पाइन्छ । यो फल पाचन प्रणाली र तौल नियन्त्रणमा पनि सहयोगी मानिन्छ। किबीको अत्यधिक पोषणमूलक गुणले यसलाई बजारमा लोकप्रिय बनाएको छ।
नेपालमा किबी खेतीको सम्भावना
नेपालका उच्च पहाडी र हिमाली क्षेत्रहरू किबी खेतीको लागि उपयुक्त छन्। किबीलाई ठूला तापमान भिन्नता र राम्रो जल निस्कासन भएको माटो आवश्यक पर्छ । विशेषगरी, नेपाली पहाडी क्षेत्रमा किबी खेती गर्न सकिन्छ जहाँ किबीलाई आद्रता र वायु प्रवाहको आवश्यकता छ।
अध्ययनअनुसार समुद्री सतहबाट १,००० देखि २,५०० मिटर उचाइमा किबी खेती उपयुक्त मानिन्छ।
समुद्री सतहबाट दुई हजार ५०० मिटरमाथि अर्थात् सुन्तला फल्ने क्षेत्रभन्दा माथि र स्याउ फल्ने क्षेत्रभन्दा तल्लो क्षेत्र किबीका लागि उपयुक्त मानिन्छ ।
यो उचाइ किबीको राम्रो उत्पादनको लागि आवश्यक जलवायु, तापमान, र माटोको गुणस्तरको लागि अनुकूल हुन्छ।
सोलुखुम्बु, कास्की, नुवाकोट, धनकुटा र आसपासका क्षेत्र, लमजुङ, भक्तपुर, काभ्रेपलाञ्चोकलगायत क्षेत्र नेपालमा किबी खेतीका लागि उपयुक्त मानिन्छ । यसबाहेक उपयुक्त हावापानी भएका अन्य क्षेत्रमा पनि किबी खेती गर्न सकिने कृषि वैज्ञानिकहरू बताउँछन् ।
नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद्, यसअन्तर्गतका अनुसन्धान केन्द्रहरू, कृषि र बागवानी प्रतिष्ठानलगायत सरकारी निकायबाट किबी खेतीसम्बन्धी ज्ञान, सीपसँगै बिरुवा प्राप्त गर्न सकिन्छ । पछिल्ला केही वर्षदेखि निजी क्षेत्रबाट पनि किबीको बेर्ना उत्पादन, बिक्री वितरण भइरहेको छ ।
किबी (Kiwi) को बोट फलाउनका लागि सामान्यतया २ देखि ३ वर्षको समय लाग्न सक्छ, तर पूरा उत्पादनको लागि यो ४ देखि ५ वर्षको समय लाग्न सक्छ। एक पटक किबी रोपेपछि वर्षौंसम्म यसबाट उत्पादन लिन सकिन्छ । एउटा वयस्क किबीको बोटबाट वर्षमै १०० देखि १५० केजीसम्म फल उत्पादन हुन्छ ।
किबी खेतीबाट वातावरणीय लाभ पनि लिन सकिन्छ । यसले माटोको उर्वरता वृद्धि गर्न मद्दत पुर्याउँछ र पहाडी क्षेत्रमा वनस्पतिको विविधता वृद्धि गर्न योगदान गर्छ ।
किबीको बजार मूल्य उच्च छ, जसले राम्रो आर्थिक लाभको सम्भावना बोकेको छ ।
किबी आयातीत फल भएकाले नेपालीका लागि नयाँ हो । केही वर्ष यता नेपालमा किबी खाने चलन बढ्दै गएको छ ।
किबीको स्वाद नेपाली जिब्रोले थाहा पाउँदै गएकाले यसको माग वृद्धि हुन थालेको छ । नेपालमा स्वदेशका अतिरिक्त विभिन्न देशबाट किबी आयात हुने गरेको छ ।
कृषि वैज्ञानिकहरू किबी फलसँग नेपालीको सानिध्यता बढ्दै गएकाले यसमा राम्रो सम्भावना रहेको बताउँछन् ।
गुणस्तरीय किबी उत्पादन गर्ने हो भने राम्रो लाभ लिन सकिन्छ । स्वदेशी बजारमा मात्र नभएर विदेशी बजारमा पनि किबी बिक्री गर्न सकिने सम्भावना छ ।
प्रविधि
किबी खेतीका लागि प्रविधिको आवश्यकता पर्छ। कृषकहरूले उचित कृषि विधिहरू, रोग तथा कीट नियन्त्रण, माटोको व्यवस्थापनलगायत पक्षबारे अनिवार्य रूपमा ज्ञान राख्नुपर्छ । यस्तो जानकारी किसानले सरकारी तथा गैरसरकारी संस्थाबाट लिन सक्छन् ।
चुनौतीहरू
जलवायु परिवर्तन : जलवायु परिवर्तनले किबी खेतीमा नकरात्मक असर गर्न सक्छ। अत्यधिक चिसो वा गर्मीले फसलको उत्पादनमा समस्या ल्याउन सक्छ। यसलाई सम्बोधन गर्न उचित जलवायु नियन्त्रण विधिहरू अपनाउन जरुरी छ ।
पोषण र माटो व्यवस्थापन : किबीको राम्रो उत्पादनको लागि माटोको उचित पोषण र व्यवस्थापन अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। यसका लागि उपयुक्त माटो परीक्षण र सुधारको आवश्यकता हुन्छ।
मार्केटिङ र बिक्री
किबीको लागि बजार र वितरण संरचना विकास गर्नु पर्छ। कृषकहरूले राम्रो मूल्य प्राप्त गर्नका लागि उचित बजार पहुँच र बिक्री प्रणाली सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
निष्कर्ष
नेपालमा किबी खेतीको सम्भावना उज्ज्वल छ। यसले आर्थिक लाभ र वातावरणीय सुधारका अवसरहरू प्रदान गर्न सक्छ। तर, यसलाई सफलतापूर्वक कार्यान्वयन गर्नका लागि कृषकहरूलाई आवश्यक प्रशिक्षण र सहयोग प्रदान गर्न आवश्यक छ। किबी खेतीलाई प्रोत्साहन गर्न सरकार, अनुसन्धान संस्थाहरू र गैर–सरकारी संस्थाहरूले सक्रिय भूमिका खेल्नुपर्छ। सही योजना बनाएर प्रयास गरेको खण्डमा आगामी दिनमा नेपालमा किबी खेतीले गति लिने देखिन्छ ।
प्रतिक्रिया